जोतिराव फुलेंच्या 'महात्मा' पदवीला १३० वर्षे पूर्ण
स्त्री-पुरुष समता, जातीनिर्मूलन, संसाधनांचे फेरवाटप, ज्ञाननिर्मिती, धर्मचिकित्सा, आंतरजातीय विवाह आणि सामाजिक न्याय या कार्यक्रमपत्रिकेच्या आधारे आधुनिक भारताच्या पायाभरणीचे काम करणारे जोतिराव फुले यांना ११ मे १८८८ रोजी मुंबईकरांनी 'महात्मा' ही पदवी बहाल केली. सामान्य माणसांनी आपल्या उद्धारकर्त्याला अशी पदवी देऊन सन्मानित करण्याची ही देशातील पहिलीच घटना होती. आज (दि. ११ ) या घटनेला १३० वर्षे पूर्ण होत आहे. यानिमित्ताने महात्मा या पदवीची पार्श्वभूमी, जोतिरावांचे अंगभूत गुण यांचा 'दिव्य मराठी'ने घेतलेला विशेष आढावा...
महात्मा फुले समग्र वाङमयाचे संपादक तथा महात्मा फुलेंविषयक अनेक पुस्तकांचे लेखन करणारे प्रसिद्ध साहित्यिक - प्रा. हरी नरके यांनी खास 'दिव्य मराठी'साठी संकलित केलेली ही माहिती.
१९५१ ला नाशकात पहिला पुतळा बाबासाहेब आंबेडकर त्यांना आपला गुरू मानत असत. १९५१ साली त्यांनी फुल्यांचा पहिला पुतळा नाशिकमधील पंचवटीत उभारला.
महान व्यक्ती काय म्हणतात -
महात्मा गांधी : 'जोतिराव फुले देशके पहले महात्मा थे. असली महात्मा थे'.
स्वातंत्र्यवीर सावरकर : फुले हे 'समाज क्रांतिकारक' होते.
ख्यातनाम इतिहासकार डॉ. रामचंद्र गुहा : जोतिराव हे आधुनिक भारताचे शिल्पकार
१८७३ साली त्यांनी आपला गुलामगिरी हा ग्रंथ अमेरिकेतील निग्रो चळवळीला अर्पण केला होता. अमेरिकेचे तत्कालीन राष्ट्राध्यक्ष बराक ओबामा यांनी आपल्या भारतभेटीत ही अर्पणपत्रिका बघून या महात्म्याला 'सलाम' केला. जागतिक सामाजिक चळवळींना असा पाठिंबा देण्याचे त्या काळातले असे दुसरे उदाहरण सापडणार नाही.
अशी दिली पदवी -
जोतिरावांच्या वयाला ६१ वर्षे पूर्ण झाल्याच्या निमित्ताने ११ मे १८८८ रोजी मुंबईतील भायखळ्याजवळच्या मांडवी-कोळीवाडा येथे आग्री, भंडारी, कोळी कामगार बांधव हजारोंनी एकत्र जमले. मांडवी-कोळीवाड्यातील रघुनाथ महाराज सभागृहात हा समारंभ आयोजित करण्यात आला होता. भायखळ्याच्या परिसरात या दिवशी सणासुदीचा उत्साह होता. नारायण मेघाजी लोखंडे, दामोदर सावळाराम यंदे, स्वामी रामय्या व्यंकय्या आय्यावारू, रावबहादूर वंडेकर, मोरो विठ्ठल वाळवेकर, भाऊ डुंबरे पाटील आदींनी पुढाकार घेऊन हा कार्यक्रम आयोजित केला होता. यावेळी उपस्थित आग्री, कोळी, भंडारी समाजातील बांधवांनी जोतिरावांना 'महात्मा' ही पदवी बहाल केली.
या संचितामुळे जोतिराव झाले महात्मा -
जोतिरावांनी त्या काळी मांडलेले विचार-
१८८२ मध्ये प्राथमिक शिक्षण मोफत, सक्तीचे आणि सार्वत्रिक झाले पाहिजे अशी त्यांनी सरकारकडे मागणी केली होती. अशी मागणी करणारे ते संपूर्ण आशिया खंडातले पहिले शिक्षणतज्ज्ञ होते.
१८८३ मध्ये त्यांनी शेतीमालाला उत्पादन खर्चावर आधारित बाजारभाव मिळाल्याशिवाय शेती आणि शेतकरी यांचे दैन्य संपणार नाही असे 'शेतकऱ्याचा आसूड'मध्ये सांगून या समस्येकडे देशाचे लक्ष वेधले होते.
आधुनिक पद्धतीची शेती करणे, बांध बांधून पाणी अडवावे, म्हणजे जमीन सुपीक होईल. धरणे बांधून नद्या आडवाव्यात. शेतीला नळाद्वारे पाण्याचा पुरवठा करणे, शेतीला जोडधंदे, पूरक उद्योग यातून शेती किफायतशीर बनविण्याचा नकाशा त्यांनी मांडून दाखवला होता.
बांधकाम व्यावसायिक अन् उद्योगपती -
स्वत: फुले एक बांधकाम व्यावसायिक होते. पुण्यातील कात्रजचा बोगदा, बंडगार्डनचा पूल, डावा कालवा, रस्ते, इमारतींची अनेक कामे त्यांच्या पुणे व्यावसायिक आणि कंत्राटदार कंपनीद्वारे करून पुण्यातील एक यशस्वी उद्योगपती म्हणून त्यांनी नावलौकिक कमावलेला होता. ते नेशन बिल्डर होते याबाबत दुमत होऊ शकत नाही.
कृषी अर्थशास्त्रज्ञ : ज्या काळात ९० टक्के भारतीय शेतीवर उपजीविका करीत होते त्या काळात शेतकऱ्यांच्या समस्या देशाच्या ओपिनियन मेकर्ससमोर ऎरणीवर आणणारे पहिले कृषी-अर्थशास्त्रज्ञ फुलेच होत.
मुला-मुलींना वयाच्या सहाव्या वर्षापासून शेती, उद्योगाचे शिक्षण सक्तीचे केले होते. त्यांनीच प्रथम त्रिभाषा सूत्र सुचवले. शैक्षणिक गळती रोखण्यासाठी गरीब मुलांना विद्यावेतन देण्याचा उपाय अमलात आणलेला होता.
पुण्याचे आयुक्त म्हणून केले सात वर्षे काम -
१८७६ ते १८८३ याकाळात ते पुण्याचे आयुक्त होते. घरोघरी नळाद्वारे पाणी पुरविण्याची योजना यशस्वी करण्यासाठी ते झटले. उत्तम रस्ते, शाळा, आरोग्य यावर त्यांचा भर होता. गव्हर्नरच्या स्वागतावर पैसा उधळण्याला तसेच मंडईच्या बांधकामाला त्यांनी विरोध केला. या पैशाचा वापर शिक्षणासाठी करावा असा आग्रह होता. आज सर्वच शहरांतील बेकायदा बांधकामांच्या प्रश्नाने अक्राळविक्राळ रूप धारण केलेले आहे. या पार्श्वभूमीवर आयुक्त फुले यांनी आपल्या घरातील स्नानगृहाच्या अंतर्गत बांधकामात सुधारणा करण्यासाठीसुद्धा नगरपालिकेकडे परवानगीसाठी अर्ज केलेला बघून चकित व्हायला होते.
मांडवी-कोळीवाडा परिसरातील याच सभागृहात १३० वर्षांपूर्वी जोतिरावांना महात्मा ही पदवी देण्यात आली.
सर्वच बाबतीत अव्वल -
भारतीय कामगार चळवळीचे जनक नारायण लोखंडे यांना पहिली कामगार संघटना बांधायला जोतिरावांचेच प्रोत्साहन होते. टिळक-आगरकरांना पहिल्या तुरुंगवासात त्या काळात (१८८२) जामीन द्यायला आणि सुटकेनंतर त्यांचा मानपत्र देऊन सत्कार करण्यातही तेच पुढे होते.
१८६९ साली जोतिरावांनी मराठीतले पहिले शिवचरित्र लिहिले.
१८८o साली त्यांनी देशात पहिल्यांदा शिवजयंती उत्सव सुरू केला. रायगडावरील शिवसमाधीची डागडुजी केली आणि शिवरायांना महानायक म्हणून लोकमानसात प्रस्थापित केले. पुण्यात हिराबागेत आणि मुंबईला लालबाग-परळ भागात करण्यात आलेल्या शिवजयंती कार्यक्रमांच्या नोंदी उपलब्ध आहेत. फुले चरित्रकार पंढरीनाथ सीताराम पाटील, माधवराव बागल, धनंजय कीर यांनी त्याबाबतचे पुरावे दिलेले आहेत.
आजच्या काळातील महत्त्व-
शिक्षणहक्क कायद्याद्वारे २०१० साली ही मागणी पूर्ण झाली.
शेती उत्पादन खर्चावर आधारित बाजारभाव देण्याचाच पर्याय विविध पातळ्यांवर आणि व्यासपीठावर दिला जातो. सरकारही या मताशी आता अनुकूल होत आहे.
जलयुक्त शिवार, पाणी अडवा - पाणी जिरवा, ठिबक सिंचन यांसारख्या सिंचन योजनांचे बीजच जोतिरावांच्या विचारातून आले.
त्यांनी दाखवलेल्या गळतीबाबतच्या इतर १५ कारणांचा आणि उपायांचा अभ्यास आजही मार्गदर्शक ठरावा.
शेअर बाजाराच्या टिप्स दिल्या कवितेतून -
शेअर बाजारात यशस्वी होण्यासाठी कोणती दक्षता घ्यावी यावर त्यांनी कविता लिहिल्या.
ते ग्रंथप्रकाशनाच्या व्यवसायात होते. सोन्याच्या दागिन्यांचे साचे विकण्याची त्यांच्याकडे एजन्सी होती.
सामाजिक न्यायाचे सूत्र -
सामाजिक न्यायासाठी त्यांनी शुद्र-अतिशुद्रांना आरक्षण देण्याची मागणी केली.
आजचे सगळे राजकारण विकास आणि सामाजिक न्याय याच सूत्रांच्या भोवती फिरत आहे.
जोतिरावांचे राजकारण समजून घेण्यासाठी "सत्तेवाचून सकळ कळा झाल्या अवकळा" हे जोतिसूत्र समजून घेतले पाहिजे.
-प्रा.हरी नरके
http://epaperdivyamarathi.bhaskar.com/nashik/nashik-city/248/11052018/0/5/
दिव्य मराठी, नाशिक सिटी, शुक्रवार, दि. 11 मे 2018, पृ. 5
..........................
जोतिराव फुलेंच्या 'महात्मा' पदवीला १३० वर्षे पूर्ण
.........................
http://digitalimages.bhaskar.com/divyamarathi/epaperpdf/11052018/10NASIK%20PULLOUT-PG5-0.PDF
http://epaperdivyamarathi.bhaskar.com/nashik/nashik-city/248/11052018/0/5/
Published on 11 May-2018
No comments:
Post a Comment